Çîroka Silo yê ku wek qeşmer dihat dizanîn û herî dawî siya xwe di nav daristanê de wenda kir

Hebû ye, tune bûye, Siloyek hebû ye. Silo merivek pir nerihet bû. Di gund de jî zêde nedihat hezkirin. Lê Silo xwe wêrek, zîrek û qeşmer didît û dihesiband. Di gund de guh nedida dev û dora xwe. Gundî jixwe ji Silo aciz bû û poz bilindiya wî ditîtin, pirtir nerihet dibûn. Rojek gundiyek çû nav daristanê ji bo şewata malê. Lê çûyîn û hatina wî bibû yek û ber bi gund ve lez û bez vegeriya. Gundî jî şik kirin ku tiştek netişt di Memo de heye. Dema ku hat cem wan got;

- Kuro! Gur, gur…

- Di nav daristanê de gur heye.

Gundiyên newêrek jî bi ecêbmayî lê dinêrin. Ew dem Silo jî gohdar dikir. Gundî di nav tirsê de mabûn û nemabûna xwe difikirîn. Ew gur wek bablîsokên bihêz hewayek xirab xistibû nava gund. Silo jî di nav fikr û ramanên xwe de ji xwe re digot; heke ez herim wî gurê bikujim ew ê gundî êdî wêrekiya min mijûl bibin. Silo di nav fikrên xwe de hat meydana gund û bang li gundiya kir û got; “gel û gundiya ezê herim wî gurê bikujim û ji we re bînim.” Gundî bi çavên mene li Silo dinêrin û bêdeng bêdeng li hev dimeyizandin. Silo jî şûra xwe dixe ber qayîşê û ber bi hêla daristanê ve diçe. Gund bêdeng û Silo bêdang. Dema ku Silo hat ber deriyê daristanê rawestiya, bi çavên kur raçav li daran kir. Pişt xwe nêrî û bi gavên kin di nav kurahiya daran de siya xwe wenda kir… 

berdewam bike

DI STRANÊ KURDÎ DE CIHÊ MEMIKAN

Dema mirov di stranê kurdî de lêkolîn dike, ev babet gelek girîngiya xwe derdixe pêş. Di nav stranan de mijara herî balkêş jî evînî ye. Di naveroka stranên kurdî de mirov dibine ku tema evînê, temake herî xurt e. Di nav vê temayê de, motîva memikên jinan cihekî bi taybetî pêk tîne. Kêm û zêde her straneke kurdî ya ku li ser evînê û viyanê hatiye gotin, têda qala memikan tê kirin. Ev stranan di nav folklora kurdî de bingehên edebiyateke erotik ya xurt pêk tînin. Ji ber foksiyona memikan ya mijandina zarokan, fonksiyona memikan ya herî mezin bêguman erotik e.

Dewrêşê Ewdî

Minê destmala sor gul-gulî anî,

Çifta zer memika navda girêda

Û ber delalê dilê xwe pêşkêş danî...

Dîsa di nav gotineke pêşiya de jî  beşek herî hêjayî hatiye dîtin û wek pîvan hatiye hesibandin: dilê tirsonek sîngê gewr nabîne. Ji bo bal û dêna mêran bikşînin ser xwe bi pêşkêşiya memikan, an jî bi cotê memikan ve hertim mezinbûna xwe nîşan dikin. Dîsa di stranên kurdî de tiştê herî balkêş, piraniya stranên ku li ser memikan hatiye gotin, bi gelemperî ji devê jinan derketiye. Kifşeye ku jin bi memikên xwe serdestiya xwe li hemberê mêran nîşan dide.

Wekî tê carekê mala bavê min bivî mêvandarî

Ezê cihê te daynim yalê odê

Ezê cotê zer memika pêşkêşî nefsa canê tekim

Xwe re têr şabe hetanî sibê...

Di zimanê kurdî de gelek peyvên cihê memikan digirin hene. Bikaranîna van peyvan gelek cihên Kurdistanê de diguherin. Di cihê memik de peyvên tên bi kar anîn: çiçik, bistan, sîng, pêsîr, paşil, sîngber, hingil û guhan… Ev jî nîşan dide ku qîmet û dewlemendiya stran û folklora kurdî bi awayek giştî di vir de dixuyê.

                                                   Lawikê Metînî

                                              Lê lê dayikê, heyranê de tu rabe

                                              Bi xwe ke bi Xwedê ke roja şemiyê

                                              Serê min bişo û xemla min bike...

                                              Bisk û tev morîkan li ber enîka min çêke

                                              Hey lê lê lê hey lê lê lê

                                              Lê lê hey delalê

                                              Heval û hogirên me çûne Mexrûbî Şêxa

                                              Tewavîka di gelîkê kûr de

                                              Keçik digo lê lê dayik heyranê

                                              Bişîne pey Lawikê Metînê delalî malê

                                              Bila bêye nava sing û berê min keçikê

                                              Herke tê min dixwaze bila bê min bixwaze

                                              Herke tê min direvîne bila min birevîne

                                              Herke min narevîne, sibê wê min birê kin

                                              Hey lê lê lê lê hey delalê

                                              Ay feleka min xayîn ê

                                              Wele me dixapîne mere nayê domê

                                              Hey domê

                                              

                                              Lê lê dayikê heyranê

                                              Kanîka me şêxan û mîran li vî hemberî

                                              Keçik dimê dayik heyranê

                                              Bişîne pey Lawikê Metînî delalî malê

                                              Bila ji nîvê şevan û pêştir

                                              Bê nava xan û xetê min gerdenê

                                              Herê devê xwe têxe boxazî qirikê

                                              Nava hilê mircan û morîkên min rebenê

                                              Heta devê te bigîje

                                              Binê qulpêguharê minê Heyderî

                                              Hey lê lê lê hey lê lê lê hey lê lê hey delalê

                                              Ay felaka me xayîn e 

                                              Gidî me dixapîne mere nayê domê

                                              Hey domê

                                              Lê lê dayikê heyranê

                                              Kanîkê me şêxan û mîran çendî bi rêz in

                                              De dibê qîzên me dergetin şengzerî ne

                                              Bûkên me li meydanê bi rêz in

                                              Keçik dibê dayik heyranê

                                              Bişîne pey Lawikê Metînê delalî malê

                                              Hele tê min dixwaze bila bê min bixwaze

                                              Tê min dervîne bila bê min biravîne,

                                              Herke min narevîne

                                              Sibê wê min biguhêzin hey lê lê lê lê lê lê hey dalalê

                                              Ay felaka min xayîn e

                                              Wele me dixapîne mere nay domê hey domê
                                                   

berdewam bike

Sosê û Besê

                                                   (ji diya min a şîrîn re.)

Rojek ji rojan, rehmet li dê û bavê hazir û guhdaran

Hebûye tunebûye Sosê û Besê hebûye. Van herdu lehengên me bûk bûne û xesiyek wan hebûye. Pêwendiya di nava wan de ne wek ya dinya alemê bûye. Xesiya wan hetanî tu bibêjî ji bûkên xwe re xirab bûye. Piştî zewaca wan tiştê ne tişt haniye serê wan, tedaya ku li gurê serê çiya nedihat kirin li wan dikir. Ji bûkên xwe qet hez nedikir û wan birçî û tî dihîşt, ewan jî nediwêribûn xesiya xwe re tiştek bigotina. Herdû kurên xesiya wan ku bi Sosê û Besê re zewicîbûn, ew jî li ber zeviyên xwe, li deşt, mêrg, ax û warên xwe bûn û hayê wan ji bûyerê di nava malê de diqewimî tune bû. Sindoqek xesî hebû xwarin û tiştên hêja dixist sindoqê û der dorê sindoqê jî çamûr dikir, ji bo bûkên wê wexta bikevin sindoqê şopa nigê wan diyar bibe. Dema bûk birçî dibûn xesî xwarinê nedida bûkên xwe. Hemû dem û dewrana rewşa mala wan bi vê halê, bi bêsiûdiya bûkan, bi zalimtî û dilkeviriya xesiyan diçû. Rojek xesî, bi bûkên xwe re ji bo kurên xwe yên li nava erd dixebitin xwarin dişîne û ji bo bûkên wê ji vê xwarinê nexwin xwelî dixe devê wan û dibêje; heta hûn nehatin malê bila van xweliya di devê we de be, nebê nebê hûn ji devê xwe derxin. Sosê û Besê jî tirs a xesiya xwe newêrin tiştek bêjin û dikevin rê û diçin şûna zeviyê, xwarin ji mêra re amade dikin û bang dikin. Mêrê wan tên nan dixwin jinên xwe re jî dibêjin werin nan bixwin lê Sosê û Besê gotinên xesî hanîn bîra xwe û ji mêrên xwe re gotin. Mêrên wan jî dibêjin diya min dîn bûye ka em çi bikin, ber xwe bidin heta Xwedê canê wê send û dibêje devê xwe bişon û werin xwarin bixwin wexta hûn çûn mal ê dîsa xwelî bixin devên xwe. Sosê û Besê bi gotina mêrên xwe dikin û piştî xwe têr dikin, vedigerin malê. Rê de fikrek tê hişê wan. Bi hev re dişêwirin û dibêjin em ê li kerekî siwar bibin û herin bikevin sindoqê. Wexta xesî me sûcdar kir em ê bêjin ev ne şopa nigên me ye, ev rêça lingê kerê ye. Rojek ku xesiya wan li mal nîn bû Sosê û Besê firsenda dikeve destê wan bikartînin. Wek ku diyar kiribûn li kerê siwar bûn û di sindoqa xesiya xwe de çi hebû çi tunebû tarûmar kirin. Ji vêhêlê de ketinê di hêla din de derketin. Tiştên xwarin xwarin, tiştên din belawela kirin. Wek ku heyfa salan bistînin, wek kormişkê di nav di nav zeviya beyar de di xwe re rê dîtibe kolandin, vekolandin. Wexta xesî bi baweriya tirsê ku bi salan e li ser bûkên xwe daye rûniştandin tê malê, çi bibîne; sindoqa wê virtûvala ye, wek malê mîratê li hev hatî belavkirin. Diçe odeya bûkên xwe û ji wan re dibêje: Kîjan mirtiv, kîjan bê bav ketiye sindoqa min! Sosê û Besê xwe li nezaniyê datînin dibêjin; dayê em tiştek nizanin, hay me ji tu tiştê nîn ne. Xesiya wan bawer nake û wan dibe cîhê sindoqê û nîşanê wan dide. Bûk jî dibêjin: Ev dewsa lingê kerê ye. Ku em bana dê cîhê lingê me xûya ba. Lê xesî bawer nake û bixwebaweriya ji salan girtî hewl dide ku tedeya li bûkên xwe deke berdewam bike. Ji ber yekî çepilek bûkên xwe digre û li wan dixe, bi şiva ter wan dikute. Sebr û deyaxa Sosê û Besê jî namîne û xesiya digirin li diwaran dixin. Wek goka di nav piyên zarokan de be bi derbek Sosê xesiyê li dîwar dixe,derba din jî Besê. Xesî bi van derban ji ser xwe diçe. Wek tola salan bigrin bûk hetanî dilê wan rehet bibe xesiyê ji eyar de dixin. Xesî aqilê heye jî wenda dike. Gunehê gurê serê çiya bi perîşaniya wê dihat. Dema kurên xesiyê berêvarek gewrîboz de tên malê diya xwe di halek xirab de dibînin û dibêjin: Yadê çi bû te hatiye? Diya wan jî wek gotina dawî awirê xwe dikute kêranên li seranserê xanî hatî rêzkirin weha dibêje: Laçika min ji Sosê re xêliya min jî ji Besê re.

Sala Berhevkirinê: Gulan 2016
Herem: Gundê Domê / Mûş / Serhed
Ev nivîs di hejmara 7an ya folklora kurdan de hatibû çapkirin.      

berdewam bike

BANG BANG

Ez pênc salî bûm ew jî şeş

Em li hespên ji daran hatibû çêkirin siwar dibûn

Ewî reş li xwe dikir min jî sipî

Di lîstikê de her dem ew bi ser diket

Bang bang

Ew li min xist, bang bang

Ez li erdê ketim, bang bang

Ew dengê nexweş, bang bang

Hezkiriya min li min xist.

Demsal tên û diçin, dem duguhere

Dema ku ez mezin bûm, min hest dikir ku “ew ê min e”

 Ew herdem dikeniya û digot

“Tê bîra te em dileystin?”

Bang bang

Ew li min xist, bang bang

Ez li erdê ketim, bang bang

Ew dengê nexweş, bang bang

Hezkiriya min li min xist…

Muzîk lêdixist û mirovan jî stran digotin

Ji bo min hew zengila dêrê deng derdixist

Niha ew çû, nizanim bo çi

Ji wî rojê vir de hin caran ez digirîm

Negot bi xatirê te jî

Di ser de bo derewek jî dema xwe veneqetand û nesekinî

Bang bang

Ew li min xist, bang bang

Ez li erdê ketim, bang bang

Ew dengê nexweş, bang bang

Hezkiriya min li min xist

BANG BANG

I was five and he was six

We rode on horses made of sticks

He wore black and I wore white

He would always win the fight

Bang bang

He shot me down, bang bang

I hit the ground, bang bang

That awful sound, bang bang

My baby shot me down.

Seasons came and changed the time

When I grew up, I called him mine

He would always laugh and say

"Remember when we used to play?"

Bang bang

I shot you down, bang bang

You hit the ground, bang bang

That awful sound, bang bang

I used to shoot you down.

Music played, and people sang

Just for me, the church bells rang.

Now he's gone, I don't know why

And till this day, sometimes I cry

He didn't even say goodbye

He didn't take the time to lie.

Bang bang

He shot me down, bang bang

I hit the ground, bang bang

That awful sound, bang bang

My baby shot me down.

berdewam bike

ROLA DENGBÊJAN Dİ NAVA JİYANÊ DE

Dengbêjî dengê bîra hevpar ya civaka kurd e. Dengbêj ku bargirê çanda devkî ne, bîra netewa xwe radigihînin nifşên nû. Bi saya dengbêjan deverên din ê welat digihê agahî û qewimînên heremên din û bi vî awayê bîrek hevpar ya netewî ava dibe.Dengbêj di demên berê de huner û merîfetên xwe li dîwan û odeyên gundan nîşan didan. Hin caran jî li dîwanên mîr û hekîmên welêt stranên xwe digotin.Di roja me ya îroyîn de dengbêjî zêdetir di bin banê şaredariyan de, di malên dengbêjan de (wek; diyarbekir, wan, batman û hwd.) tên jiyandin. 
Li hin deverên din navên cihê li dengbêjan hatî kirin, wek; çîrokbêj, mitirb, mitrib, mirtib an jî gewende. Li hin deveran jî dengbêj gund bi gund digeriyan û hunera xwe pêşkeşê wan dikirin. Gundî jî hin diyarên didan dengbêjan.Dengbêj di dema xwe de navgînên ragihandinê bûn. Di serdema dengbêj bi bandor bûn, qewimînên mîna, egîdî, mêrxasî, evîn, şer, îxanet ji devên wan digiha hemû deverên ku kurd lê dijiyan. Bi awayek zelal meriv dikare bibêje ku dengbêj nevgînên pêwendiyê bûn.Bi gelemperî li deverên serhedê –ku wek warê dengbêjan tê zanîn- amûrên mûzîkê wek; saz, tembûr, def û hwd. nehatine bikaranîn. Lê li hin deveran van amûran jî bi stranên dengbêjiyê re hatine bikaranîn. 

Wek hemû qadên jiyanê dengbêjî jî guherî. Çanda dengbêjî her ku çû kêm bû. Şekl û şemalên dengbêjiyê guherî; tarzên mûzîkê yê nû tevlî wan bûn.Sedemek din jî ew e ku piştî amûrên dengqeydkirinê, kaset, CD û televîzyon milet hewcedarî nabîne ku rasterast ji devê dengbêjan stranên wan guhdar bike!Dengbêj ku ji nav dilê gelê kurd derketin û hest û ramanên  miletê xwe bi awayek hûnerî gihandin roja me.Di jiyandina çand, urf û edetê kurdan de em deyndarên wan in. 

berdewam bike